Περί δέντρου

 

Ορισμένα έθιμα και παραδόσεις μας φαίνονται γρίφος, ως προς τις απαρχές που ξεκίνησαν να δοξάζονται. Τα έθιμα, πρέπει να θυμόμαστε, ότι διαμορφώνονται αφού αποδειχτεί με το πέρασμα των χρόνων το «χρήσιμον» του γεγονότος, σε σχέση με τον άνθρωπο.

Μέτρο της κοινωνικής ζωής μικρών ή μεγάλων ομάδων είναι ο άνθρωπος. Αλαζονικός  και ξεστρατιμένος από αυτές τι αρχές, έχοντας πειστεί ότι αυτός είναι ο κυρίαρχος του φυσικού του περιβάλλοντος, έχασε κάθε επαφή με την πραγματική αξία της ζωής.

Λογικό λοιπόν, ο άνθρωπος, χωρίς πυξίδα στην πορεία του, να βολοδέρνεται σε όποια ακτή ή βράχια, τον ρίξουν τα κύματα των λογίων.

Τα μυθολογούμενα ή ιστορούμενα γεγονότα, βρίσκονται σε λογική σειρά και αλληλουχία, χωρίς να κινδυνεύουμε να πέσουμε σε βράχια…

Πριν από πολλά χρόνια οι άνθρωποι των χωριών δεν γνώριζαν περί στολισμού του χριστουγεννιάτικου δέντρου. Αυτό αφορούσε του κατοίκους των πόλεων που μιμούνταν, κατά κάποιο τρόπο, τους πλούσιους των πόλεων που στόλιζαν με την σημερινή έννοια τα δεντράκια τους στο σαλόνι ή την τραπεζαρία του σπιτιού τους.

Οι μνήμες εδώ είναι ξεκάθαρες· οι πλούσιοι γαιοκτήμονες και μετέπειτα αστοί, έπρεπε να συνεχίσουν τις παραδόσεις των προπατόρων τους, πλουσίων, έπρεπε να διατηρήσουν την οικογενειακή μνήμη των εξουσιαστών.

Ας δούμε γι’ αυτό το θέμα τι μας παραδίδει ο Πλάτωνας περί ευγενείας και εξουσιαστών. Ευγενείας υπάρχουν τέσσερα είδη: το μεν ένα είδος της ευγενείας εξαρτάται από τους έξόχους προγόνους, το δεύτερο από ηγεμόνας προγόνους, το τρίτο από ονομαστούς προγόνους, ενώ το τέταρτο οφείλεται στου ιδίου της ωραιότητα και αξία.

Σωστός ο Πλάτωνας, μας υποδεικνύει με απλά λόγια, ότι το δέντρο δεν είναι κάτι που πρέπει να απασχολεί το λαό, αλλά μόνο ορισμένους άρχοντες που λόγω καταβολών έχουν αυτό το δικαίωμα.

Αυθαίρετα όμως το αναφέρει, ή αντλεί και αυτός από παλαιότερες μνήμες; Ο Ησίοδος στη Θεογονία του δεν αφήνει περιθώριο για παρερμηνείες. Ο Δίας είναι αυτός που επιλέγει ποιους προορίζει για βασιλείς και άρχοντες. Ξεκάθαρα πράγματα. Δεν χρειάζονται άλλα παραδείγματα για να κατανοηθεί, πως, αυτό που ονομάζουμε «χριστουγεννιάτικο δέντρο», δεν έχει καμία σχέση με τα υπέροχα δεντράκια που κόβουμε κάθε χρόνο για να στολίσουμε το σαλόνι μας.

Το μήνυμα του δέντρου είναι ξεκάθαρο, είναι μήνυμα των ολίγων προς τους πολλούς γιά να μας θυμίζουν ποιοι είναι οι εξουσιαστές και ποιοι οι εξουσιαζόμενοι. Υπερβάλω; Μα θα μου πείτε ότι το δέντρο φιλοξενεί τον σωτήρα, και ότι οι τρεις Μάγοι, και η φυγή στην Αίγυπτο, και όλα τα γνωστά μας σενάρια.

Ένα μόνο κρατήστε· ακόμα και η χριστιανική δοξασία δεν μπορεί να ξεφύγει από τα αρχικά άντρα, σ’ ένα από τα οποία γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Δίας. Το «ζάθεον άντρον», του Ομήρου που έχει εκχωρηθεί χωρίς ντροπή από τους έλληνες φιλολόγους χωρίς κανένα, έστω, αντάλλαγμα.

«Δέντρο» λοιπόν, είναι η αναφορά στο οικογενειακή ιεραρχία που ξεκινά από την επικράτηση του φαλλοκράτη Διά, μετά τις Τιτανομαχίες, για να γνωρίζουμε πλέον τους «νέους «άρχοντες».

Διαχειρίστρια της λαλέουσας δρυός (της ιερής βελανιδιάς) είναι η Αθηνά, αυτή μόνο έχει το δικαίωμα τα κόψει κλώνο από αυτήν, για να τοποθετήσει το πηδάλιο της Αργούς. Ας διαβάσουμε, επ’ ευκαιρία, για τις ιερές βελανιδιές της Δωδώνης.

Τα δένδρα, επί των οποίων κάθονταν οι μαντικές περιστερές : «προσήγοροι δρύες καὶ μαντικαὶ πολύγλωσσοι ἐκαλοῦντο».15 [Βαλανιδιές γλυκομίλητες μαντικές πολύγλωσσες ονομάζονταν.]

Το ότι οι αρχαίοι την περιστερά δεν την θεωρούσαν βωβή και άλαλη, αποδεικνύεται και εξ όσων γράφει ο Σχολιαστής του Ομήρου, Οδύσσεια ξ, 327:

Ένας βοσκός που έβοσκε τα πρόβατά του στα έλη της Δωδώνης πήρε κρυφά το πιο ωραίο κοπάδι από τον γείτονά του· το μάντρωσε στη δική του στάνη και το φύλαγε. Λένε πως τότε το αφεντικό έψαχνε να βρει τα κλεμμένα πρόβατα ανάμεσα στους βοσκούς, κι επειδή δεν τα βρήκε ρώτησε τον Θεό ποιος είναι αυτός που τα έκλεψε. Τότε γιά πρώτη φορά, λένε, η βαλανιδιά έβγαλε φωνή και είπε ότι ήταν ο πιο νέος από τούς «ακόλουθους».

Εξέτασε προσεχτικά το χρησμό και με βάση αυτόν βρήκε ότι τα πρόβατα ήταν στη στάνη αυτού που τελευταία έφερε να βοσκήσουν τα πρόβατά του στον τόπο εκείνο. Ακόλουθοι λέγονται οι βοσκοί. Αυτός που τα έκλεψε ονομαζόταν Μανδύλας. Λένε ότι αυτός θύμωσε πολύ με τη βαλανιδιά και θέλησε να την πετσοκόψει νύχτα· όμως ένα αγριοπερίστερο ξεπετάχτηκε από τον κορμό του δέντρου και τον πρόσταξε να μην το κάνει. Αυτός κατατρόμαξε και δεν τόλμησε πιά να κάνει αυτό, δηλαδή ν’ αγγίξει το ιερό αυτό δέντρο.

Το ότι η περιστερά ομιλεί, τούτο, όχι μόνο παρά των Ελλήνων, αλλά και σε άλλους λαούς επιστεύετο· ούτω αναγράφεται ότι και στο Μεξικό, όπου άλλως τε τόσες προελληνικές παραδόσεις σώζονται, αναφέρουν χρονολογία περί του Κατακλυσμού, υπό του οποίου οι άνθρωποι καταστράφηκαν και τα ζώα· και μόνο ο Κογξ και η σύζυγός αυτού Κισχεκουετζέλ διά σκάφους διασώθηκαν και αυτοί στην Κουλουακκάν Υπώρεια κατοίκησαν και εγέννησαν πλήθος παιδιών. «Οἷς περιστερὰ ἐφ᾿ ὑψηλοῦ καθημένη δένδρου τὸ λαλεῖν ἐδωρήσατο».

Ο Κογξ της Μεξικανικής παραδόσεως βεβαίως σχετίζεται προς το ιερό όνομα των ιερών μαντείων, και ιερών της Ελλάδος. Κογξ είναι ο Δευκαλίων ή ο Νώε· αλλά και το όνομα της συζύγου αυτού Κισχεκουετζέλ προς την περιστερά αναφέρεται. Εβραϊκά Γωζέλ ή Γκοζέλ η περιστερά λέγεται.

Ας ρίξουμε μια φευγαλέα ματιά και σε άλλες μυθολογούμενες ιστορίες σχετικά με το δέντρο.

Επάνω στο «δέντρο» είναι απλωμένος ο πλούτος, που πήγαν να πάρουν τα Πριγκιπόπουλα του ελληνισμού, από τον Αιήτη, στην Κολχίδα.

Το «δέντρο» της ζωής αναφέρεται ότι κυριαρχεί στο κέντρο του Παραδείσου.

Το «δέντρο» της γνώσης, ή του καλού και του κακού, μας παρουσιάζουν και οι Χριστιανοί.

Το «δέντρο» του Ιασσαί μας παραδίδει η Παλαιά Διαθήκη.

Το «δέντρο» της μηλέας μας παραδίδει η ελληνική μυθολογία, για τα χρυσά μήλα των Εσπερίδων.

Αλλά τι πιο πειστικό από αυτό που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας αναφέροντας, «το Οικογενειακό μας δέντρο» σε κάποιον που θέλουμε να του αποδείξουμε ότι δεν είμαστε τυχαίοι…

Τι λέτε σαν πολλά δέντρα δεν μαζεύτηκαν στο κείμενο;

Η απομυθοποίηση–αποκρυπτογράφηση όλων αυτών των δέντρων ξεφεύγει από το μικρό αυτό άρθρο, οπότε, «ες αύριον τα σπουδαία».

---

15 Αισχύλου, Προμηθεύς Δεσμώτης 832. Ομήρου, Οδύσσεια ε΄ 328. 397. Σοφοκλέους, Τραχίνιες 117. «Ὡς τὴν παλαιὰν φηγὸν αὐδῆσαί ποτε Δωδῶνι δισσῶν ἐκ πελειάδων ἔφη».